U petak 15.03. u 20:30 u projekcijskoj sali Kino kluba Split možete prisustvovati trećoj, zaključnoj projekcijskoj večeri u sklopu trotjednog ciklusa filmova posvećenog djelovanju brazilskih nezavisnih eksperimentalnih autora iz neformalne grupe Cinema da Boca do Lixo. Biti će prikazan film “O bandido da luz vermelha” (Bandit iz ulice cvenih svjetala; 1868) brazilskog “wellesovca” i apologeta produkcijskog undergrounda Rogerioa Sganzerlae (1946–2004 ). Ujedno vas pozivamo da naredna dva projekcijska termina petkom od 20:30 provedete u Kino klubu Split tijekom premijernih hrvatskih projkecija dvaju filmova postsovjetske ruske avangadistice i radikalne feministkinje Svetlane Baskove (1965).
Rogerio Sganzerla – O bandido da luz vermelha (1968)
When we can’t do anything, we fuck up!
(The Red Light Bandit; 1968)
Tijekom pripremanja materijala za ovomjesečni Cinema da Boca do Lixo ciklus u oganizaciji Kino kluba Split u medijima se se nakon dugo vremena, paralelno s plasmanom dorađenog nedovršenog projekta Orsona Wellesa “The Other Side of the Wind” (Druga strana vjetra; 1970-2018) iznova pojavila informacija o mogućoj doradi još jednog napuštenog doku-fikcijskog filma ovog slavnog majstora kinematografije. Radi se o projektu “It’s All True” (Sve je istina; 1942), lirskom cinema triptihu o životu brazilskih ribara neposedno nakon napada osovinskih sila na Pearl Harbour (1941) i socijalne adaptacije straha od šienja japanske zračne fronte prema južnoameričkom postoru. Primarni motiv obustavljene produkcije (uvjeti rada postali su nemogući) bio je prikazati ubrzano regenereriranje vitalnih društvenih rituala (među kojima su se posebno isticale grandiozne karnevalske povorke) nakon šoka od mogućeg zračnog udesa koji je prijetio Bazilu i susjecnim zemljama. Rogerio Sganzerla (1946–2004; Joaçaba, Santa Catarina) bio je jedan od najagilnijih zagovornika restaurauracije Wellesovih rola (21 crno-bijeli filmski negativ prvog segmenta filma, 15 rola negativa zaključnog segmenta, 15 rola crno-bijelog filma i jedna rola kolora središnjeg segmenta, te nekoliko rola sa izolirno snimljenim zvukom). Nadamo se da će uskoro, 15 godina nakon Sganzerline i 34 godine nakon Wellesove (1915-1985) smti film “It’s All True” napokon dovršen dospjeti u oganičenu globalnu kino distibuciju. Rogerio Sganzerla jedan je od najznačajnijih predstavnika pokreta Cinema Marginal koji se kao underground inačica paralelno razvijenog koncepta Cinema Nuovo kojim je dominirao tada mladi radikalni nacionalist Glauber de Andrade Rocha (1939 – 1981) razvijao na temeljima talijanskog neoealizma, fancuskog novog vala i ostavštine rane brazilske kinematogafije. Sganzerla je tijekom šezdesetih godina pošlog stoljeća zarađivao kao filmski kitičar lokalnih magazina i dnevnih novina u redakcijama na području São Pauloa, među kojima je i ugledni list “O Estado de S. Paulo” koji je ove godine ušao u 144. Godišnjicu publicianja. Svoju pvu filmsku režiju (uz prethodno montirane rijetke amaterske eksperimente) Sganzerla je realizirao u da Boca do Lixo podukcijskim uvjetima kriminalne prigradske favele São Pauloa čime je Cinema Marginal trend pionirski obogaćen za radikalniju frakciju koju su tvorili neformalno vezani autori saživljeni s odlagalištima otpada kao temeljnom scenografskom kulisom, low-budget proizvodnim kinematografskim standardima, “Pornochanchada” tradicijom eksploatacijske filsmke erotike i slasher estetikom koja je u to vrijeme bila jedan od značajnijih markera značajnog isječka američke sineatske B podukcije. Temeljni utjecaj na Sganzerlu, prema vlastitom priznanju, izvršili su autori poput prethodno navedenog Orsona Wellesa i Jean-Luc Godarda (1930), kao i kultni horror klasik nacionalne brazilske kinematografije José Mojica Marins (1936) čiji smo film (također snimljen na lokacijama Boca do Lixo) O Ritual dos Sádicos (Buđenje zvijeri ili Sadistički rituali; 1970) prikazali u prvom terminu ovog totjednog ciklusa u organizaciji Kino kluba Split. Od jeseni 1970. Rogerio Sganzerla je, zajedno s Júliom Bressaneom (1946), pivotalnom figurom moderne brazilske kinematografije čije smo odabrane radove svojevemeno prikazali u sklopu prigodnog ciklusa filmova “Marginal Cinema Brazil”, nakratko upravljao nezavisnom produkcijsko-distribucijskom firmom “Bel-Air” koja je poizvela njegove vrlo zapažene uratke “Copacabana Mon Amour” (Copacabana ljubavi moja; 1970) i Sem Essa, Aranha (Nema šanse, Pauče; 1970), od kojih smo potonji prikazali u sklopu prethodno navedenog ciklusa u studenom 2011. Vratimo se na trenutak na uvodnu priču o ostavštini Orsona Wellesa i Rogeriou Sganzerlai kao pasioniranom zagovaratelju skbi o nedovršenim projektima svog velikog filmskog idola. Inspiriran autoritetom na čijoj je kinematografiji još od rane mladosti formirao temeljne elemente svoga filmskog stila, Sganzerla je 1985. režirao dramu Nem Tudo é Verdade (Nije sve istina; 1986), fikcijski bio-pic dramaturški oslonjen na boravak slavnoga idola u Brazilu početkom četrdesetih godina pošlog stoljeća, a 1990. Je dovršio i kratki dokumentarac naslovljen A Linguagem de Orson Welles (Jezik Orsona Wellesa; 1990), šesnaestominutnu studiju o odnosu legendarnog sineaste i tradicionalne brazilske kulture koju je, o čemu svjedoče intervjuirani svjedoci, naprosto obožavao. O Signo do Caos (Znak kaosa; 2005), posljednji kinematografski projekt Rogerioa Sganzerlae također je požet reminscencijama na Orsona Wellesa. U središtu filmske piče ove drame realizirane u noir crno-bijelom stilu s kolor završnicom nalazi se neidentificirani privani agent/istražitelj pod simptomatičnim pseudonimom Dr. Amnésio koji se trudi konfiscirati filmske role Wellesovih nedovršenih filmova bunkerirane u nekakvom vladinom zapuštenom arhivu kako bi ih pripremio za konačnu restauraciju u inat represivnom državnom aparatu (aluzija na vojnu diktaturu Ernestoa Geisela i Golberya do Couto e Silvae tijekom sedamdesetih godina prošlog stoljeća). O bandido da luz vermelha (Bandit iz ulice crvenih svjetala; 1968) film koji ćemo ovog petka s početkom u 20:30 prikazati u pojekcijskoj dvorani Kino kluba Split obično se markira kao tranzicijski pojekt u srazu sineatskih senzibiliteta koji su degradirali Cinema Novo produkciju zahvaljujući porastu interesa brrazilske publike za Cinema Marginal projekte među kojima su se uz film koji prikazujemo nalazili još neki radikalni pojekti Cinema da Boca do Lixo pokreta. Redaeljsku ostavštinu Rogerioa Sganzerlae čini ukupno 18 filmova, od čega ih je 8 u formi dugometražno-igranih pojekata.
“This film is principally a formal reformulation within Brazilian cinema. The time has come for films that are dirty and poetic, impure and pretentious, and for new forms for new contents; for cinema that speaks of politics or of banditry without aesthetic respect, to the point of adopting an obscene liberty.”
(Rogério Sganzerla)
Joãoa kojeg igra Paulo Villaça (1933-1992) nositelj je dramskog zapleta filma. On je uglađeni razbojnik i silovatelj karakteno skiciran prema psihološkom pofilu stvarnog brazilskog kiminalca Joãoa Acácioa Pereira da Costae (1942-1998). Jorge se ubrzano plasira u redove najvećih zvijezda kiminalnog podzemlja na perifeiji São Pauloa. U strahu od policije koju mahnito pozivaju lokalne kućne pomoćnice podlegle moralnoj panici zahvaljujući djelovanju angažiranih novinara lokalnih listova, Jorge se kreće opskurnim smetištima daleko od očiju javnosti dok ga sumnjivi agenti, minorni političari i agesivni poduzetnici ustrajno traže u svakom kutku kaotične brazilske metropole. Sganzerlino je svoga bandita konstruirao izrazito suovo, nalik na likove iz populanih američkih romana Mickeyja Spillanea (1918-2016). Silina glavnog Sganzerlinog lika jedva je održiva u siromašnom svemiru perifenih favela koje su ga stvorile. U vezi je s ljubavnicom Janete Jane koju je maestralno odigrala Helena Ignez (1942), a Jorge nakratko pronalazi bijeg prije nego nastavi put uništavanja. Uz režiju i scenarij Sganzerla potpisuje i kostimografiju, te intrigantni soundtrack filma, dok je snimatelj “Bandita iz ulice crvenih svjetala” bio danas zaboravljeni Peter Overbeck koji je svojevremeno slovio za službenog kamermana Cinema Marginal pokreta u okviru kojeg je odradio desetak zapaženih projekata. Na Festivalu Brazilske Kinematografije u Braziliji 1968. “Bandit iz ulice crvenih svjetala” osvojio je nagade za najbolji film, najboljeg redatelja, najbolju montažu (Silvio Renoldi) i najbolju kostimografiju.
“I will never transmit sanitised ideas, eloquent discourses or plastic images before the garbage. Crushed and exploited, the colonized can only invent their own form of suffocation: the scream of protest comes from an abortive ‘mise en scène‘. I’ll continue to make an underdeveloped cinema by condition and vocation, barbarian and ours, anticulturalist”
(Rogério Sganzerla)
Trajanje: 93 minute
Država: Brazil
Jezik: portugalski (engleski titlovi)
Tehnika: crno-bijelo (35 mm)
CINEMA DA BOCA DO LIXO
Boca do Lixo, u slobodnom prijevodu “ždrijelo đubrišta”, kolokvijalni je naziv za isječak gradskog kotara Luz, ili preciznije – kotarske četvti Santa Efigênia (São Paulo) omeđene ulicama Rua do Triunfo i Rua Vitória. Do konca šezdesetih godina prošlog stoljeća ovaj je toponimski okvir bio poznat isključivo kao suburbano stjecište kriminalnih skupina čijim su arhitektonskim vizurama dominirali crveno osvijetljeni noćni klubovi i bordeli. U naznačenom periodu globalni je trend opetovanog izmještanja kulturne prozvodnje na društvenu marginu markirao i brazilsku umjetničku scenu, pa je Boca do Lixo, naknadno preimenovan u Cracolândia (“zemlja cracka”), postao raspoznatljiv i kao žiža neovisne filmske proizvodnje koja se u širem arhivskom kontekstu konvencionalno povezuje s radikalnijom strujom nacionalnog kinematografskog pokreta Cinema marginal čije smo ključne autore (Andrea Tonnaci, Elyseu Visconti, José Mojica Marins i Rogério Sganzerla) sa po jednim uratkom prethodno prezentirali u Kino klubu Split u okviru redovnog ciklusa projekcija u studenom 2011. Boca do Lixo danas je policijski kontrolirana zona u kojoj su narrko gangovi, svodnici i prosdtitutke, kao i ostale kriminalne skupine gotovo posve iskorijenjeni, ali je istovremeno četvrt postala i posve sterilizran kulturni postor. Podzemni svijet Cracolândie (u brazilskom slangu underground se prevodi kao “udigrudi” i predstavlja satirični, goteskni aspekt izvorno američke kultune matrice) filmski je definiran prilično surovim eksploatacijskim produkcijskim konceptima, slasher estetikom u razvojnoj fazi subžanra, stilskim manirizmima kinematografije francuskog Novog vala (odnosno radikalnijih frakcija u okviru trenda poput, primjerice, grupe Zanzibar), eurotrash erotizmom i prezentacijskom predominacijom bazičnih zanatskih tehničkih rješenja nauštrb postprodukcijski dorađene filmske slike. Tijekom 1970ih u Brazilu je snimano otprilike 80 filmova godišnje, od čega je 40% otpadalo na jeftinu Boca do Lixo produkciju. Kajem 1986. posebno izdanje filmskog magazina Cinejornal (pod izdavačkom paskom vladine medijske organizacije Embrafilme) plasiralo je listu najpopularnijih brazilskih filmova u periodu od 1970. do 1984. na kojoj su se našla samo dva pojekta vezana za Boca do Lixo kao neformalnu skupinu filmskih autora. Radilo se o filmovima Independência ou Morte (Neovisnost ili smrt; 1972) Carlosa Coimbrae (1925–2007) i Coisas Eróticas (Erotske teme; 1981) Raffaelea Rossia (1938–2007). Oba navedena projekta patila su od izražene nacionalističke note, što je bila rijetkost za filmove snimljene u opskurnom okružju “zemlje cracka”, a navedeni podatci dovoljno govore o razini opresije i ništavljenja impresivnog taloga nezavisne sineatske produkcije u Brazilu, iako im u prilog idu statistike o broju prodanih ulaznica na kojima se donekle temeljio takav odabir (valja uzeti u obzir da su Boca do Lixo radovi prrolazili kroz vrlo ograničenu distribuciju izvan matičnih kinodvorana São Pauloa. Manifestni uradak u okvirima Boca do Lixo produkcije predstavlja film Rogérioa Sganzerlae (1946–2004) O Bandido da Luz Vermelha (Bandit iz Ulice crvenih svjetala; 1968) koji će biti prikazan kao zaključna projekcija ovog ciklusa u organizaciji Kino kluba Split. Specifičnost Cracolândianih bogatih arhiva ponajprije se zasniva na agilnom radu tada mladih brazilskih producenata kao što su bili Antônio Polo Galante, David Cardoso, Nelson Teixeira Mendes, Juan Bajon, Cláudio Cunha i Aníbal Massaini Neto koji su u organiziranju niskobudžetnih pojekata s površnom dramaturgijom na tragu jeftine kriminalistike, akcijskih nonsensa i komercijalnog kung-fu “blata” u kombinaciji sa šokatnim vizualnim autorskim pristupima ispravno sagledali relativno održivu donju trasu u razvoju nacionalne kinematografije koja se, nažalost, vemenom srozala na štancanje bezličnih “made for TV” cine-novela. Tijekom svojih najplodnijih godina, Boca je privukla mnoge ugledne redatelje, među kojima su bili Carlos Reichenbach, Luiz Castelini, Alfredo Sternheim, Juan Bajon, Cláudio Cunha, Walter Hugo Khouri, Fauzi Mansur i José Mojica Marins. Tijekom tri projekcijska termina petkom od 20:30 Kino klub Split povezao je slijedeće Boca do Lixo klasike:
01.03.2019. José Mojica Marins – O Ritual dos Sádicos (1970)
08.03.2019. Ozualdo Ribeiro Candeias – A Margem (1967)
15.03.2019. Rogerio Sganzerla – O bandido da luz vermelha (1968)
Projekcije petkom u Kino klubu Split edukativnog su karaktera, namijenjene članovima i ostalim zainteresiranima, ulaz je besplatan, svi su dobrodošli…
Za Kino klub Split:
Darko Duilo
…
