Prvi dio selekcije kratkih eksperimentalnih filmova u organizaciji Centra za suvremenu umjetnost u Ženevi počeo je 17. rujna i uključuje četiri filma. Izbor se nastavlja 19. studenog i 21. siječnja 2021, a filmovi su dostupni on-line putem stranice Centra.

Selekciju je predložila Ivana Momčilović, dramaturginja, istraživačica i indisciplinarni edukator, koordinator kolektivne platforme PhD In One Night za estetsko obrazovanje svih. Filmovi uključeni u prvi dio selekcije su:

Krsto Škanata, Prvi padež – čovek (Beograd, 1964) i tri filma Ante Verzottija: Pet, Juke boks i Fluorescencije (Split, 1965, 1966, 1967).

EKSPERIMENTISANJE BILO KOGA / JUGOSLOVENSKI I POSTJUGOSLOVENSKI EKSPERIMENTALNI FILM (1963 – danas)

Piše: Ivana Momčilović

Izbor kratkih eksperimentalnih filmova koji je predložen za prikazivanje na 5. spratu Centra za Savremenu Umetnost,  Ženeva, tokom jeseni / zime 2020/21, pokazaće nekoliko posebnosti jugoslovenskog poetskog i političkog projekta:  dijalektiku i korelaciju izmedju eksperimentalnog i amaterskog; specifičnu jugoslovensku topografiju „bratstva i jedinstva“ (kino-klubovi Split-Zagreb- Beograd), odnos slojevitih eksperimentalnih filmskih izraza i  konkretnog „ostvarenja slobode“ konstantnim pomeranjem granica postojeceg i rada na  drustveno “nezamislivom” (GEFF festival; eksperimentalni dokumentarni filmovi Krste Škanate…); uticaj samoupravnog društvenog projekta na autonomiju bioskopskih klubova  kao i uticaj jačanja amaterskog pristupa stvarnosti (i umetnosti) u transformaciji (korelaciji) pojedinca i stvarnosti kroz najapstraktnije forme i izume. Ova selekcija ce pokazati samo povrsinki kop jednog bogatog nasledja koje pociva na mnogima, na svima. Mnogi od tih pokušaja su još uvek u fazi digitalizacije, iako mnogi i nisu sačuvani ( setimo se samo filmskog cina paljenja trake u projektoru Kariokineza Zlatka Hajdlera). No kao što Hajdlerov čin paljenja filmske trake (14.12 1965) nastaje  kao bliski  eho spaljivanja  gradjanina USA Normana Morrisona ispred Minsitratsva Odbrane u Vašingtonu ( 2.11.1965) u znak protesta protiv vijetnamskog rata, jugoslovensku poetsko-političku, duboko revolucionarnu, emancipatorsku i humanu snagu amaterskih eksperimentalnih filmova treba tražiti  upravo u skrivenim i magičnim reverberacijama svakodnevice koju je  onda kao i sada bilo potrebno neprestano trasnformisati. Takva  čulna rekonfiguracija stvarnosti kroz aktivno učešće svakog, uvek iznova propituju poziciju amatera u istorijskom kontekstu izmeštanja i dehijerarhizacije znanja i moći:  poziciju nove uloge mesta stvaraoca u egalitarističkom društvu, u kome ova uloga pripada svima i time je duboko politička.  Razvoj jugoslovenske amaterske kinematografije i njena direktna veza sa eksperimentalnim filmom konačno pokazuje da amaterski pristup ne vodi, kako se sumnjalo, u diletantizam, već, naprotiv, u najsuptilnije oblike emancipacije i novine.

Čitav tekst na engleskom pronađite na poveznici.

—

O filmu Prvi padež – čovek Krste Škanate

Godine 1967. Villard Van Dike, bivši direktor filmskog odeljenja MOMA, izabrao je Krstu Škanatu, među ostalim filmskeim redteljima, za predstavnika „Beogradske dokumentarne škole“ na retrospektivi jugoslovenskih kratkih filmova prikazanih u MOMI, Njujork.. Iako su Škanatu – u to vreme amatera koji je radio u državnoj produkcijskoj kući snimajući obrazovne filmove – i njegove kinematske poeme (ukupno njih 55) voleli Jonas Mekas i kritičari iz Cahiers du cinema, kao i italijanski dokumentaristi, on je danas jedan od najzaboravljenijih postjugoslovenskih režisera opšte zaboravljene ere. Louis Marcorelles, saradnik časopisa Cahiers du Cinema i pristalica filma “cinema- verité” i “cinema-direct”, uporedio ga je sa poznatim dokumentaristima Jean Rouche-om i Richard Leacock-om, dok je Škanata je u to vreme istaknut kao najpoetičniji  autor „Beogradske škole filma“ definisane kao takve 1966. godine u La Mostra Internazionale del Cinema Libero di Porretta Terme. Škanaitine polifonijske poeme u kojima traga pukotinama socijalističkog projekta gradeći poetske džepove rekonfiguracija nejednakosti, umesto disidentske platforme jalove kritike, koriste metodu koja otvara prostor za ukazivanje problema, ispravljanje grešaka, nastavak debata.  Njegov pristup je nalik delu Aleksandra Medvedkina, zaboravljenog sovjetskog režisera kojeg je Chris Marker ponovo otkrio 30 godina nakon njegovog remek-delua Sreća. Poput Medvedkinovog kinopoezda (kinovoza), Škanata je putovao kroz Jugoslaviju koristeći kameru kako bi zabeležio naprsline u kaleidoskopskoj komunističkoj stvarnosti koju je tek trebalo osmisliti i praktikovati.

U filmu „Prvi padež – čovek“ uočavamo tri primera otuđenja državne birokratije prema pojedincu, uključujući rudare istarskog rudnika „Raša“ koji na zboru radnih ljudi intervenišu suspendovanjem birokratske odluke uprave koji je povređenom rudaru ne odobravaju protezu za ruku koju je izgubio u rudarskoj nesreći. Otvorena kritika pojave nehumanosti i samovolje u jugoslovenskom društvu, čiji počinioci često ostaju skriveni iza mehanizma još uvek postojeće hijerarhije. I u ovom filmu, kao i u čitavom opusu, Škanatu zanima „bestijalna strana birokratske arogancije“, ali i protivteža oličena u lepoti čoveka i njegovoj hrabrosti da se kolektivnom pobunom suoči sa problemima i nepravdama (štrajk, okupljanje radnih ljudi, kolektivno okupljanje)  kao i kosmi(munisti)ckom pravdom. U tom cilju, on koristi specifične filmske tehnike i jezike, stvarajući polifoniju kolektivnih subjekata iza kamere, suočenih sa konstrukcijom novog kolektiva u nastajanju – onog  emancipovanih gledalaca, s druge strane kamere, u bioskopskim salama. Kroz njegovu specifičnu upotrebu poetske pravde i metoda preplitanja poetskih i političkih tema, mogli bismo primetiti da je Škanata zacetnik eksperimentalnog dokumentarnog žanra i kao takav, dragoceni autor koji zaslužuje da njegove zaboravljene sinematske poeme budu izvucene iz zaborava, čak i u bljskovitom trajanju vremena jedne projekcije.

—

Izbor se organizira uz veliku pomoć Kino kluba Split, Akademskog Filmskog Centra Beograd (AFC), Kinokluba Zagreb i Hrvatskog filmskog saveza.  Hvala Sunčici Fradelić, Milanu Milosavljeviću, Petri Belc, Diani Nenadić, Slavoljubu Gnjatoviću i Marini Ivanović bez kojih ovaj projekt nikada ne bi bio moguć. Posebno hvala Nataši Ljubisavljević, alias Nataši Mikamala na pomoći u kontaktima sa Dunav filmom.